WĄŻ ESKULAPA (Zamenis longissimus )

GATNEK WYSTĘPUJĄCY W POLSCE

Krótki opis

Gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych (Colubridae)

Wąż Eskulapa jest wiązany z laską Asklepiosa – symbolem medycyny i farmacji, jak również z samym Asklepiosem (Eskulapem

Wygląd

Największy wąż żyjący w Polsce i Europie Środkowej. Długość jego ciała może przekraczać 2 m, najdłuższy odnotowany osobnik mierzył 225 cm. Samce są zwykle dłuższe od samic (rzadkość u węży). Dorosłe osobniki są oliwkowo-brązowe. Głowa oraz ciało, z wyjątkiem brzucha, są brunatne lub oliwkowobrunatne z wieloma małymi, jasnymi plamkami. Przednia część ciała zwykle jest jaśniejsza, a strona brzuszna słomkowa, czasem z ciemnymi plamkami

Biotyp, zachowanie

Wąż Eskulapa żyje w obszarach leśnych lub polanach, często w miejscach położonych w dolinach rzek. We wnętrzu lasów rzadki. Preferuje siedliska otwarte – okolice zabudowań, polany, łąki, obrzeża dróg, obrzeża lasów, kamieniołomy, urwiska zboczowe. Z drugiej jednak strony unika zbyt odsłoniętej przestrzeni, zwłaszcza przy dużym nasłonecznieniu, wybierając w takich miejscach zarośla i inne kryjówki. Wykazuje przywiązanie do kryjówki, nieraz przebywając w jej otoczeniu kilka lat.

Pełzają głównie po ziemi. Zdarza się, że wpełzają na dachy kilkumetrowych budynków, stosunkowo rzadko natomiast wpełzają na drzewa i krzewy (nie wyżej niż do 2,5 m nad ziemią). W czasie upałów spotykane nad samą wodą, rzadko pływają.

W bieszczadzkich warunkach występują stosunkowo nisko (do 650–700 m n.p.m.), wybierając zwykle miejsca o ekspozycji od południowo-wschodniej do południowo-zachodniej

Występowanie

W Polsce występuje w Bieszczadach. Niegdyś notowany również nad Dunajcem między Gorcami a Beskidem Sądeckim oraz nad Popradem, jednak według danych z początku XXI w. metapopulacja bieszczadzka (Otryt i okolice, m.in. rezerwat przyrody Krywe), to jedyne pewne jego stanowisko w Polsce, mocno izolowane od najbliższych populacji z Ukrainy i Słowacji.

Jest bardzo rzadki – jego polską populację szacuje się na ponad 100 osobników. W Europie spotykany jest od Hiszpanii poprzez południową Europę do Morza Kaspijskiego. Jego północna granica występowania przebiega przez Francję, południowe Niemcy, Czechy i południową Polskę (Bieszczady). Żyje w lasach liściastych na terenach pagórkowatych wśród skał i na silnie nasłonecznionych stokach, ponieważ jest ciepłolubny.

Wąż Eskulapa podlega w Polsce całkowitej ochronie gatunkowej.

Pokarm

Odżywia się myszami, małymi ssakami, jaszczurkami, jajami, pisklętami, małymi ptakami oraz małymi wężami. Czasem zjada też młode bezkręgowce. Nie jest jadowity. Polując na zdobycz chwyta ją pyskiem i owijając ciałem dusi, a następnie połyka.

Rozmnażanie

Jest to wąż jajorodny. Pora godowa w maju i czerwcu. Samice różnych populacji składają różną liczbę jaj – od 2 do 21 – przeciętnie 5–12. Jaja mają długość ok. 4-6 cm, 2–3,5 cm szerokości i wagę ok. 10–15 g. Przez pierwsze dni po złożeniu nieco zwiększają się przez wchłanianie wilgoci, stając się mniej wydłużone, po czym ich rozmiar i waga stabilizują się. Początkowo białe, w trakcie inkubacji również brązowieją i pokrywają się plamami. Umieszczane są latem w bardzo ciepłych i wilgotnych miejscach (np. w próchniejącym drewnie, stertach trocin lub gnijących liści), czasem sąsiadując z miejscami złożenia jaj zaskrońców. Często są to mikrosiedliska antropogeniczne. Po kilkudziesięciu dniach, jesienią, wylęgają się z nich młode węże o wadze kilku gramów i długości 20–30 cm. Jaja dość często obumierają na skutek inwazji pleśni.

Ukąszenia

Niejadowity – nie zanotowano ukąszeń

GNIEWOSZ PLAMISTY (Coronella austriaca)

GATUNEK WYSTĘPUJĄCY W POLSCE

Krótki opis

Gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych (Colubridae). Powszechnie spotykany w wielu miejscach Europy i zachodniej Azji. Nieszkodliwy dla ludzi, choć często mylony ze żmiją zygzakowatą.

Wygląd

Są to węże o drobnej budowie, których długość ciała dorosłych osobników waha się od 60 do 75 cm, samica osiąga nawet 90 cm. Ogon stanowi od około 12 do 25 procent długości ciała. Zwęża się równomiernie i jest mniej lub bardziej zaostrzony. Masa ciała dorosłych osobników wynosi od około 50 do 60 gramów. Rzadko spotyka się węże ważące 100 gramów i więcej. Barwa ciała rdzawobrązowa lub brązowa, a u samic szara lub gliniastoszara. Na głowie oraz częściowo na karku widnieje plama w kształcie serca lub podkowy w kolorze ciemnobrązowym, po bokach od nozdrzy przebiega ciemnobrązowy pasek, który przechodzi następnie w przedłużający się przedni odcinek ciała. Na grzbiecie wzdłuż środkowej linii występują 2 lub 4 rzędy plam. Ułożone są na przemian wzdłuż lub wszerz, czasami u niektórych osobników połączone są ze sobą przypominając zygzak żmii zygzakowatej. Od żmii odróżnia go okrągła źrenica oka, łagodnie zaokrąglony pysk, oraz głowa słabo odgraniczona od reszty ciała.

Biotyp, zachowanie

Występuje w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych, na terenach kamienistych, w zaroślach i trawach. Jest rzadkim gatunkiem, unika lasów.

Występowanie

Spotykany na terenie prawie całej Europy (z wyłączeniem Irlandii, Półwyspu Skandynawskiego, części Anglii i Hiszpanii). W Azji swym zasięgiem dociera do Kazachstanu. W partiach górskich spotykany do wysokości 2200 m n.p.m., najczęściej jednak do 1000 m.

Gniewosz plamisty podlega w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej.

Pokarm

Odżywia się prawie wyłącznie jaszczurkami (głównie Lacertidae), w tym także padalcami, niekiedy osobnikami tego samego gatunku. Rzadziej płazami, pisklętami i drobnymi ssakami (zwłaszcza ryjówkowatymi i myszami). Procentowy udział ssaków w diecie gniewoszy wzrasta wraz z wiekiem – osobniki juwenilne i młodociane polują wyłącznie na gady, podczas gdy u dorosłych węży ssaki mogą stanowić ponad jedną czwartą wszystkich ofiar (w niektórych populacjach niemal połowę). Swą zdobycz gniewosz plamisty najpierw oplata i obezwładnia swym ciałem, następnie połyka ją żywą lub martwą.

Rozmnażanie

Jajożyworodny. Gody odbywa w kwietniu i maju. Młode o długości około 10-15 cm rodzą się pod koniec sierpnia lub we wrześniu. Samica rodzi od 4 do 19 młodych

Ukąszenia

Niejadowity- niegroźny dla ludzi

ZASKRONIEC ZWYCZAJNY (Natrix natrix)

GATUNEK WYSTĘPUJĄCY W POLSCE

Krótki opis

Gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych (Colubridae)

Wygląd

Samica jest większa od samca i osiąga średnio długość do 1,5 m, a samiec do 1 m; odnotowywano osobniki dłuższe.
Zaskroniec zawdzięcza swą polską nazwę charakterystycznym żółtawym plamom „zaskroniami”. Plamy te są bardzo wyraźne – pozwalają łatwo rozpoznać ten niejadowity i niegroźny dla człowieka gatunek, otaczają je czarne obwódki. Ubarwienie ciała zmienne, zazwyczaj szarozielone lub brązowawe. Białokremowy brzuch pokrywają nieregularne czarne plamy o podobnym do kwadratów kształcie.

Biotyp, zachowanie

Zaskroniec zwyczajny bardzo lubi przebywać na obszarach podmokłych, bagnistych, niedaleko jezior i bardzo dobrze pływa oraz nurkuje. Niektóre zaskrońce zwyczajne można zobaczyć nad morzem. Czasami zaskrońce zapuszczają się niedaleko domów (ogródków), nie czyniąc nic złego ludziom. Są niegroźne i wręcz unikają ludzi.
Zaatakowany zaskroniec broni się, często udając martwego, wypuszcza przy tym nieprzyjemnie pachnącą ciecz, która dodatkowo ma zniechęcić potencjalnego drapieżnika. Może także wydawać dość głośny syk w celu odstraszenia napastnika.

Występowanie

Zaskrońce występują w całej Europie (oprócz Szkocji, Irlandii i północnej części Skandynawii), północno-zachodnią część Azji i północną część Afryki. W Polsce najpospolitszy z węży. Występuje zarówno na nizinach jak i w górach.

Zaskroniec zwyczajny podlega w Polsce częściowej ochronie gatunkowej.

Pokarm

Żywią się płazami, rybami albo małymi gryzoniami, które połykają bez uprzedniego uśmiercania. Atakują tylko poruszające się zwierzęta.

Rozmnażanie

Samica składa jaja od czerwca do lipca w liczbie 9–40, o długości 23–30 mm. Po 2 miesiącach wykluwają się młode, o długości ciała około 15 cm. Od razu są samodzielne.W niewoli zaskrońce żyją do 15 lat.

Ukąszenia

Niejadowity. Nie kąsa – ucieka od człowieka

ŻMIJA ZYGZAKOWATA (Vipera berus)

GATUNEK WYSTĘPUJE W POLSCE

Krótki opis

Prawie wszystkie gatunki węży występujących w Polsce są niejadowite. Wyjątkiem jest żmija zygzakowata. Żmije rzadko kąsają człowieka, gdyż z reguły się go boją. W sytuacji zagrożenia może jednak ukąsić. Nie zawsze kąsając wpuszcza jad. Jeżeli jednak dojdzie do kąsania z wstrzyknięciem jadu (ok. 30-50% przypadków), wraz z nim do organizmu zostają wpuszczone toksyny, które powodują różne objawy. Dobra wiadomość jest taka, że ukąszenie żmii zygzakowatej rzadko prowadzi do śmierci.

Wygląd

Długość ciała: 90 cm (rzadko do 120 cm)

Masa ciała: do 0,170 kg

Grzbiet o zabarwieniu brązowym, srebrzystoszarym, żółtawym, oliwkowozielonym, niebieskoszarym, pomarańczowym, czerwonobrązowym lub miedzianoczerwonym. Na grzbiecie ciemniejszy od barwy podstawowej zygzak, tzw. "wstęga kainowa". Zygzak nie zawsze jest widoczny. Pionowa źrenica. Płaska głowa o trójkątnym zarysie, wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Ciało zwęża się w kierunku głowy. Łuski na głowie tworzą wzór przypominający literę X, Y lub V.

Biotyp, zachowanie

Spotykana na obrzeżach lasów, podmokłych łąkach, polanach leśnych. Lubi siedliska o chłodnym mikroklimacie.

Tryb życia dzienny. Chętnie przebywa pod kamieniami, krzewami lub wśród korzeni drzew. Najczęściej ucieka przed napastnikiem, atakuje w sytuacji, gdy jest osaczona. Najpierw jednak zazwyczaj głośno syczy, stosunkowo rzadko kąsa.

Występowanie

Żmija zygzakowata występuje na terenach od północno-zachodniej Francji po wschodnią Syberię i Sachalin. W Skandynawiiprzekracza koło podbiegunowe, a na południe sięga do Włoch i Azji Mniejszej. W Polsce występuje na całym obszarze, w kilku odmianach, z których najbardziej charakterystyczne są: jasna (szara lub rudobrązowa z czarnym zygzakiem wzdłuż całego grzbietu) i czarna.

Żmija zygzakowata podlega w Polsce częściowej ochronie gatunkowej.

Pokarm

Głównym pokarmem żmij są małe ssaki owadożerne (ryjówki, krety) oraz gryzonie (myszowate, nornikowate). Poluje także na żaby, jaszczurki, pisklęta ptaków oraz owady (prostoskrzydłe, biegaczowate). Młode odżywiają się głównie owadami, ślimakami, dżdżownicami oraz młodymi płazami i jaszczurkami.

Rozmnażanie

Jajożyworodna (stąd pochodzi nazwa łacińska Vipera). Pora godowa przypada na kwiecień-maj. Samce toczą rytualne walki przypominające zapasy. Walczące osobniki oplatają się wokół siebie - unoszą przednie części do góry i każdy z nich usiłuje przygnieść przeciwnika do ziemi. Zaloty oraz sama kopulacja są długotrwałe (kilka godzin). Samica rodzi 5-15 młodych, które od początku prowadzą samodzielny tryb życia.

Ukąszenia

Żmije rzadko kąsają człowieka, starając się raczej uciec. Jeśli zostaną zmuszone do obrony, ich ukąszenie często (30-60% przypadków) jest suche(tj. bez wstrzyknięcia jadu), jednak ze względu na możliwość martwicy, należy zawsze zasięgnąć pomocy medycznej przy potwierdzonym ukąszeniu żmii. Jad żmii zygzakowatej jest mieszaniną kilku toksyn o różnorakim działaniu: uszkadzającym układ nerwowy, powodującym martwicę tkanek, zmniejszającym krzepliwość krwi, zmiany rytmu pracy serca. Po ukąszeniu na skórze poszkodowanego pozostają dwie charakterystyczne ranki. Ukąszenie jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci i osób starszych. Jednakże nie stanowi śmiertelnego zagrożenia dla zdrowego dorosłego człowieka. Leczenie swoiste polega na podaniu antytoksyny końskiej.